Τα θετικά συναισθήματα

Τα συναισθήματα, σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, ορίζονται ως οι προδιαθέσεις για συγκεκριμένη δράση, ως η κινητήρια δύναμη δηλαδή των πράξεων μας. Ο ορισμός αυτός είναι δόκιμος, αναφέρεται όμως κυρίως στα αρνητικά συναισθήματα, καθώς αυτά έχουν μονοπωλήσει μέχρι στιγμής το ενδιαφέρον των ερευνητών: o φόβος, για παράδειγμα, οδηγεί αποκλειστικά και μόνο στην τάση για φυγή και για απόδραση, ο θυμός στην τάση για επίθεση κ.ο.κ. Η διακεκριμένη καθηγήτρια Β. Fredrickson επισήμανε ότι ο εν λόγω ορισμός αφορά και θα έπρεπε να αποδίδεται αποκλειστικά και μόνο στα αρνητικά συναισθήματα. Τα θετικά συναισθήματα, καθώς υποστηρίζει η Fredrickson, σε αντιδιαστολή με τα αρνητικά, δεν δημιουργούν την προδιάθεση για συγκεκριμένη και αναπόφευκτη δράση, αλλά αντίθετα μας «ελευθερώνουν», μας βοηθούν να χαλαρώσουμε, να ισορροπήσουμε, να σκεφτούμε μια πληθώρα από εναλλακτικές ιδέες και λύσεις, να αναπτυχθούμε και να ωριμάσουμε.

Σύμφωνα με αυτήν την θεωρία, όταν οι άνθρωποι βιώνουν θετικά συναισθήματα (αγάπη, ενδιαφέρον, χαρά κ.α.) βελτιώνουν και εμπλουτίζουν το ρεπερτόριο των σκέψεων και των δράσεων στις οποίες μπορούν να στραφούν για την αντιμετώπιση των εκάστοτε προκλήσεων της ζωής. Με άλλα λόγια, με τη βίωση θετικών συναισθημάτων οι άνθρωποι διευρύνουν το πεδίο των διαθέσιμων προσωπικών τους πόρων, των εναλλακτικών λύσεων και πράξεων δηλαδή, στις οποίες δύνανται να προσφύγουν για να επιλύσουν ένα πρόβλημα ή να επιτύχουν ένα στόχο.

Ένα δεύτερο βασικό στοιχείο στην θεωρία της Fredrickson είναι η έννοια της «ατέρμονος ανελισσόμενης αλυσίδας» (upward spiral) η οποία ευεργετεί. Με την στιγμιαία βίωση κάποιου θετικού συναισθήματος το άτομο οδηγείται, όπως προαναφέρθηκε, σε μια διαδικασία «διεύρυνσης» - εμπλουτισμού των προσωπικών του πόρων. Η «διεύρυνση» αυτή το ωφελεί και μάλιστα η επίδραση της δεν είναι παροδική (όπως είναι το θετικό συναίσθημα που την προκάλεσε), αλλά συνεχής, με την έννοια ότι στρέφει το άτομο στην βίωση και άλλων θετικών συναισθημάτων, τα οποία με την σειρά τους θα οδηγήσουν σε νέα «διεύρυνση» δημιουργώντας με αυτόν τον τρόπο μια αδιάκοπη αλυσίδα. Χάρις στην «ατέρμονα ανελισσόμενη αλυσίδα» η ζωή του ατόμου κατακλύζεται από θετικά συναισθήματα. Ο μηχανισμός αυτός βοηθάει το άτομο να αναπτυχθεί και να ωριμάσει με ιδανικό τρόπο, ενώ παράλληλα συντελεί στη θωράκιση της ψυχικής του υγείας απέναντι σε κάθε διαταραχή (Fredrickson & Joiner, in press).

Τέλος, μια ακόμη σημαντική έννοια της θεωρίας των θετικών συναισθημάτων είναι η αυτή της «υπόθεσης του αντιδότου» (The Undoing Hypothesis), η οποία μας πληροφορεί ότι ανάμεσα στα ποικίλα και πολυάριθμα αποτελέσματα της δράσης των θετικών συναισθημάτων είναι και η δυνατότητα που παρέχουν στο άτομο που τα βιώνει, να καταπολεμήσει τις περιοριστικές συνέπειες των αρνητικών συναισθημάτων. Με άλλα λόγια, τα θετικά συναισθήματα μπορούν να βοηθήσουν το άτομο απέναντι στα αρνητικά συναισθήματα λειτουργώντας ως αντίδοτο (Baron 1976, Fredrickson & Levenson 1998. Fredrickson, Mancuso, Branigan & Tugade 2002. Solomon & Corbit 1974, Wolpe 1958).

Συνοπτικά, τα 4 βασικά αποτελέσματα της βίωσης θετικών συναισθημάτων, σύμφωνα με τη θεωρία της Fredrickson (2000), είναι τα εξής:

1) Διεύρυνση του ορίζοντα της σκέψης και της ποικιλίας των δράσεων των ανθρώπων (Fredrickson & Branigan, 2000).

2) Αντιμετώπιση των συνεπειών των αρνητικών συναισθημάτων ("The Undoing Hypothesis", Fredrisckson & Levenson, 1998).

3) Χτίσιμο ισχυρού ψυχισμού, μεγάλων ψυχολογικών αντοχών και εξασφάλιση καλής ψυχικής υγείας ("Psychological Resilience", Tugade & Fredrickson 2000).

4) Κινητοποίηση μηχανισμών που οδηγούν κλιμακωτά σε ψυχική και συναισθηματική ευημερία (“Upward Spiral”, Fredrickson & Joiner, 2000).